नंदा खरेंनी वैचारिक प्रबोधनाला वेगळ्या स्तरावरचे कार्यच मानले आहे. त्या अर्थाने ते ‘ॲक्टिव्हिस्ट’च आहेत. उत्तर-आधुनिकतावाद उर्फ ‘पोस्ट-मॉडर्निझम’च्या ‘इंटेलेक्चुअल फॅशन’च्या विरोधात ते ‘वैचारिक तलवार’ घेऊन उभे ठाकतात

‘नंदा खरे निर्मित-दिग्दर्शित’ ही एक न स्थापलेली, अदृश्य भासणारी, पण अस्तित्वात असलेली संस्थाच होती. या सर्व व्यापक नेटवर्किंगचे व त्यातून येणाऱ्या मुद्द्यांचे, तसेच समाजातील समस्यांचे दर्शन आपल्याला या लेखनात प्रत्ययास येते. किंबहुना म्हणूनच कार्यकर्ते त्यांच्याकडे सातत्याने येत, त्यांच्याशी चर्चा करत आणि काही बौद्धिक / वैचारिक शिदोरी बरोबर घेऊन जात.......

गेल्या काही वर्षांत ज्या विकृतींचा प्रादुर्भाव व विस्तार होऊ लागला, त्याबद्दलचे चिंतनही याच मध्यमवर्गातले सुजाण लोक करू शकतील आणि हा भस्मासूर गाडू शकतील!

आपले आणि आपल्या कुटुंबाचे जीवनमान अधिक चांगली व्हावे, अशी आकांक्षा ठेवण्यात काही आक्षेपार्ह नाही. प्रत्येकाची धडपड व प्रयत्न त्यासाठी असतो. जगातल्या सर्व ‘ट्रेड युनियन्स’चा संघर्ष अधिक उत्पन्नासाठी, अधिक चांगल्या कामाच्या सुविधांसाठी आणि अधिक व आधुनिक तंत्रकुशल कामासाठी असतो. ती भौतिक वा ऐहिक सिव्हिलायझेशनची गती आहे. पण जेव्हा वास्तव आकांक्षा अवास्तव महत्त्वाकांक्षांचे अक्राळविक्राळ रूप धारण करतात.......

‘महाराष्ट्र फाउंडेशन’चे सुनील देशमुख : महाराष्ट्रातल्या धडपडणाऱ्या माणसांना ‘एम्पॉवर’ करणारा माणूस

तसे पाहिले तर सुनीलने आदिवासी चळवळीत वा कामगार चळवळीत वा दलित चळवळीत प्रत्यक्ष सक्रिय भाग घेतला नसला, तरी त्या, तसेच अंधश्रद्धाविरोधी चळवळ आणि पर्यावरणविषयक जागृती आंदोलन, यालाही त्याचे सक्रिय (आर्थिक) प्रोत्साहन असे. त्याचे विशेष प्रयत्न स्त्री-पुरुष समानता, स्त्री-मुक्ती चळवळ, त्यांची प्रकाशने आणि संघटना यांसाठी असत. अशा सर्व स्त्री (व स्त्रीवादी) संघटनांना सुनील एक मोठा आधार होता.......

‘काँग्रेसमुक्त देश’ हा विचार म्हणजे काय? देश काँग्रेस‘मुक्त’ करण्याच्या राजकीय प्रकल्पाचा कॉपीराईट नरेंद्र मोदींचा नाही!

‘अँटी काँग्रेसिझम’च्या तत्त्वज्ञानाचा पूर्ण आविष्कार म्हणजे नरेंद्र मोदीप्रणीत भाजप-रालोआ सरकार. त्यांच्या राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीत जे पक्ष वा लोक सामील आहेत, त्यांच्या राजकीय वर्तनाला कणा नाही, तर्क नाही आणि धोरण नाही. बाबरीच्या पतनानंतर देशातील राजकारण हिंदू-मुस्लीम या मुख्य विद्वेषी परिमाणावर बेतले गेले. ‘अँटी काँग्रेसिझम’च्या राजकारणाचे हे फलित आहे. त्याचा परिपाक म्हणजे नरेंद्र मोदींचा विजय!.......

हा ग्रंथ केवळ नेहरू कुटुंबाचा इतिहास, त्यांचा वारसा, त्यांचा विचार, यांपुरता मर्यादित नाही. हा स्वातंत्र्यपूर्व आणि स्वातंत्र्यानंतरच्या ७४ वर्षांचा झपाटलेला आढावा आहे

पंडित नेहरू हयात असताना, लोकप्रियतेच्या शिखरावर असताना, जगभर त्यांची प्रचंड प्रतिष्ठा असतानाही, ‘नेहरूंनंतर कोण?’ या प्रश्नाची उघड चर्चा होत असे. वेक्स हॅन्गेन या तत्कालीन ख्यातनाम अमेरिकन पत्रकाराने १९६० ते १९६३ या काळात, भारतीय राजकारणाचा सखोल अभ्यास केला. अशा अनेक नामवंत नेत्यांच्या तसेच मुत्सद्द्यांच्या, पत्रकारांच्या आणि अभ्यासकांच्या मुलाखती घेतल्या. नेहरू हयात असतानाच त्यांनी एक ग्रंथ लिहिला - ‘After Nehru, Who?.......

रोहिंग्याविषयीचे लिखाण इतक्या सविस्तरपणे इंग्रजीमध्येदेखील झालेले नाही. या पुस्तकाचे भाषांतर हिंदी आणि उर्दूत करायला हवे

रोहिंग्या समस्येची पार्श्वभूमी भारतीयांनी व्यवस्थित लक्षात घेऊन शहाणे होण्याची वेळ आहे. कारण आपले मार्गक्रमण ज्या पद्धतीने सुरू आहे, त्यामुळे भारतामध्ये राहणाऱ्या अल्पसंख्याकांची स्थिती रोहिंग्याप्रमाणे होऊन देशात पुन्हा दुसरी समस्या निर्माण होणार नाही ना, याची खबरदारी सर्वांना घ्यावी लागेल, तर इतिहासापासून आपण काही तरी बोध घेतला असे आपणास म्हणता येईल.......

नरेंद्र मोदी : ‘मध्यमवर्गा’चे ‘मसिहा’!

नरेंद्र मोदी फक्त २०२४मध्येच नव्हे, तर २०२९मध्येही पुन्हा पंतप्रधान होऊ शकतात. नेहरू पंतप्रधान होते १९४७ ते १९६४ (म्हणजे १७ वर्षं), इंदिरा गांधी पंतप्रधान होत्या १९६६ ते ७७ (११ वर्षं) आणि पुन्हा १९८० ते ८४ (पाच वर्षं) म्हणजे १६ वर्षं. मोदी जर २०२४मध्ये पंतप्रधान झाले तर ते त्या पदावर १५ वर्षं पूर्ण करतील आणि पुन्हा २०२९मध्ये पंतप्रधान झाले तर २० वर्षं!.......

लौकिक अर्थानं हा ‘कथासंग्रह’ नसून ‘व्यथासंग्रह’ आहे. शैलेंद्र पोळ यांनी आपल्याला चटका दिला आहे, आणि चटका लावलाही आहे

आपल्या सार्वत्रिक असंवेदनशीलतेमुळे समाज ज्या वेदना भोगतो, त्या व्यथांचा संग्रह म्हणजे हे पुस्तक होय. शैलेंद्र पोळ हे अत्यंत संवेदनशील मनाचे लेखक आहेत. त्यांनी एक अधिकारी म्हणून आयुष्याच्या छळछावण्यात अडकलेल्या अनेक बालकामगारांना मुक्त करत त्यांचं निरागस बालपण त्यांना परत मिळवून देण्याचा प्रयत्न केला आहे. या कामात आलेल्या अनुभवांना त्यांनी ‘पोऱ्या’ या पुस्तकातून शब्दबद्ध केलं आहे.......

लेनिन १५० : लेनिनचे अभूतपूर्व नेतृत्व व विचार यांचे वर्णन एखाद्या लेखात करणे शक्य नाही.

आज कॉ. लेनिन यांच्या १५०व्या जयंतीवर्षाची सांगता होत आहे. रशियन क्रांतीचा इतिहास आणि त्यातील लेनिन या महानायकाच्या नेतृत्वाची विलक्षण सर्जनशील भूमिका एका लेखात सांगणे केवळ अशक्य आहे. ज्या मांदियाळीने केवळ एकोणिसावे शतकच नव्हे तर विसावे व एकविसावे शतक घडवले, ती मांदियाळी अशी सहज पुसली जाणार नाही. प्रदीर्घ मानवी इतिहासाचे ते मानदंड आणि दीपस्तंभ आहेत!.......

काँग्रेसची बम्बम्!

नरसिंह राव स्थितप्रज्ञ होते. त्यांनी डोळ्यासमोर काँग्रेसचा ऱ्हास होऊ दिला. केसरी बेपर्वा आहेत. त्यांनी आपल्या हाताने काँग्रेसवर आघात केला. केसरींना ३१ मार्च रोजी काही खासदारांनी विचारले होते, ‘परिस्थिती कशी आहे?’ केसरींनी उत्तर दिले होते ‘सब बम्बम् है!’ अखेरीस काँग्रेसची ‘बम्बम्’ करण्याचे पाप व श्रेय (!) सीताराम केसरी या हंगामी अध्यक्षाकडे आले, ज्याची निवड काँग्रेसचे पुनरुज्जीवन करण्यासाठी झाली होती!.......

ज्या ‘मध्यमवर्गा’नं मोदींना डोक्यावर घेतलं, तोच ‘मध्यमवर्ग’ मोदींना खाली खेचल्याशिवाय राहणार नाही!

हा वर्ग म्हणजे मध्यमवर्गाचंच वरवर वाटणारं एकसुरी असं रूप आहे. जे मोदींनी दाखवलेल्या स्वप्नांमुळे तयार झालं आहे. त्यांनी दाखवलेली स्वप्नं पूर्ण होत नाहीयेत असं जेव्हा या वर्गाला वाटेल, तेव्हा त्याचं प्रतिबिंब निवडणुकीच्या माध्यमातून दिसायला लागेल आणि राजकीय नेतृत्व आपोआप एकाकडून दुसरीकडे सरकत जाईल. एकूणच ज्या मध्यमवर्गानं मोदींना डोक्यावर घेतलं, तोच मध्यमवर्ग मोदींना खाली खेचल्याशिवाय राहणार नाही!.......

कुठे भिंत खचली, खांब कलथूनी गेले…

रक्ताटे आणि कांदळकर जेव्हा या चिरेबंदी वाड्यात आले, नोव्हेंबरच्या शेवटच्या आठवड्यात, म्हणजे निवडणुकांच्या शेवटच्या टप्प्यात, तेव्हा त्यांना लगेचच दिसू लागले की, वाडा तसा चिरेबंदी नाही! कुठे भिंत खचते आहे, खांब कलथूनी जात आहे असे त्यांना दिसू लागले. पण त्या अशा मोठ्या चिरेबंदी वाड्याची उद्ध्वस्त धर्मशाळा होईल हेही शक्य नसल्याचे त्यांना जाणवत होते.......

मीडिया काय आणि मोदी काय, दोघांनीही जशोदाबेनकडे पाठ फिरवली आहे!

जशोदाबेन यांचा दुर्दैवी भोग खरं तर सारा देशच भोगत आहे. कुणी त्यांची दखल घेत नाही, कुणी त्यांच्याशी बोलत नाही, कुणी त्यांची काळजी करत नाही आणि त्या सतत असुरक्षिततेमध्ये जगत आहेत. ‘इंदिरा म्हणजे इंडिया’ असं समीकरण नव्हतंच कधी, पण जशोदा म्हणजे ‘इंडिया’ हे मात्र आजघडीचं सत्य आहे! मीडियानं आपलं धाडस गमावलं आहे आणि लोकांनी आपला उत्साह, हे त्यांना पक्कं कळून चुकलं आहे.......

कहाणी मानवप्राण्याची - मानवी संस्कृतीची चित्तथरारक रहस्यकथा

‘कहाणी मानवप्राण्याची’ इतकी चित्तथरारक, उत्कंठावर्धक आहे की, तिचे काहीसे संक्षिप्त रूपही आपल्याला एखाद्या रहस्यकथेप्राणे गुंतवून टाकू शकते. ही सिव्हिलिझेशनची रहस्यकथा मानवी संस्कृतीची रहस्यकथा असली तरी ती ‘हू डन इट’ शैलीत एका रात्रीत वाचून संपवण्यासारखी नाही. मानसिक व वैचारिक रवंथ करीतच ती ‘पचवावी’ लागेल. पण तिची चव मात्र सतत चांगलीच राहील हे निश्‍चित.......

देश ‘काँग्रेसमुक्त’ करण्याची घोषणा, अगदी देश स्वतंत्र होण्यापूर्वीच सुरू झाली होती...

देश ‘काँग्रेसमुक्त’ करायचा विडा उचलणारे फक्त नरेंद्र मोदी-अमित शहा नाहीत. त्या घोषणेचा ‘कॉपीराईट’ही त्यांच्याकडे नाही! देश ‘काँग्रेसमुक्त’ करण्याची घोषणा, अगदी देश स्वतंत्र होण्यापूर्वीच सुरू झाली होती. लॉर्ड कर्झन (बंगालची फाळणी करणारे इंग्रज राजवटीचे स्वयंभू शहेनशहा) यांनी देश ‘काँग्रेसमुक्त’ करण्याची प्रतिज्ञा सुमारे ११० वर्षांपूर्वीच केली होती. काँग्रेस तेव्हा पंचवीस वर्षांचीही नव्हती.......

मैंने गांधी को नहीं मारा!

गांधीजींचा प्रभाव असलेले असंख्य; परंतु त्यांच्या विचारांचे अनुकरण करणारे मात्र नगण्य. हा अंतर्विरोध कायम आहे! आता तर देशातील वातावरण ‘मुंह में राम, बगल में नथुराम’ असे आहे. गांधीजींचे मारेकरी आपल्यातच आहेत-आजही! त्यांच्यात अलौकिक असे काय होते, की मृत्यूनंतर ६६ वर्षे झाली तरी त्यांच्या नावातील महिमा टिकून आहे?.......

अरुण साधू : आमच्या पिढीचे लेखक

‘सिंहासन’, ‘मुंबई दिनांक’ यांसारख्या समर्थ राजकीय कादंबऱ्या लिहिणाऱ्या, इंग्रजी पत्रकारितेत आपला ठसा उमटवणारे, उत्तम सदर लेखक, कथाकार आणि पत्रकार-संपादक अरुण साधू यांचं आज पहाटे मुंबईत निधन झालं. चटपटीत वाक्चातुर्य नसलेल्या, भिडस्त स्वभावाच्या आणि अनाग्रही अशा या लेखकाविषयी त्यांचे दीर्घकाळापासूनचे मित्र ज्येष्ठ संपादक कुमार केतकर यांनी लिहिलेल्या लेखाचं हे संपादित पुनर्मुद्रण.......

काँग्रेस नव्याने भरारी घेईल काय?

काँग्रेसचा स्वतःवरील विश्वास आणि श्रद्धा हरवली आहे. एका विचित्र अशा अस्मितेच्या पेचप्रसंगात आणि गोंधळात काँग्रेस सापडली आहे. अशा अडचणीच्या वेळी पूर्ण र्‍हास होऊ न देता आपले अस्तित्व टिकवण्याच्या चिंतेत ती सापडली आहे. काँग्रेसमध्ये प्रथम क्रमांकावर असलेले गांधी-नेहरू घराणे हेसुद्धा तात्पुरते टिकणारे प्रकरण आहे. मोदीवाद आणि संघ यांना याच कारणामुळे फार भवितव्य नाही. याउलट काँग्रेस हा ‘लंबी रेस का घोडा’ आहे. .......

अरुण साधू : आमच्या पिढीचे लेखक

ज्येष्ठ पत्रकार, कथा-कादंबरीकार व नाटककार अरुण साधू यांना नुकताच म्हणजे २१ डिसेंबर रोजी महाराष्ट्र फाउंडेशनचा जीवनगौरव पुरस्कार जाहीर झाला आहे. चटपटीत वाक्चातुर्य नसलेल्या, भिडस्त स्वभावाच्या आणि अनाग्रही अशा या लेखकाविषयी त्यांचे दीर्घकाळापासूनचे मित्र केतकर यांनी लिहिलेल्या लेखाचं हे संपादित पुनर्मुद्रण.......

दिलीप पाडगावकर : ‘ग्लोबल’ मराठी माणूस!

दिलखुलास वृत्ती, गप्पांवर प्रेम, उत्साह, उमेद आणि ऊर्जा; आणि या सर्व स्वभाववैशिष्ट्यांना प्रगत, प्रगल्भ, सुसंस्कृत विचारांची व जीवनविषयक दृष्टिकोनाची अतूट जोड मिळाल्यामुळे दिलीप पाडगावकर हे समृद्ध व्यक्तिमत्त्व घडले आहे. जगभरच्या भटकंतीमुळे व युरोपच्या बौद्धिक विश्वाशी त्याने स्वत:ला जोडून घेतल्यामुळे तो सर्वार्थाने ‘ग्लोबल मराठी’ झाला आहे........

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.